Roodborstje Lore
Naamgeving
Wetenschappelijke naam : Erithicus rubecula
Familie :
Geslacht : Erithicus
Soort : rubecula
Mythologie
Kelten
Bij de Kelten staat het roodborstje symbool voor de eikenkoningen van de zomer. Het doden van een roodborstje zou betekenen dat die persoon zijn eigendommen door vuur zouden verwoest worden.
Noormannen
In de Noorse mythologie wordt het roodborstje steeds geassocieerd met de god Thor. Hierdoor staat het ook symbool tegen stormen en bliksemslagen. De relatie van het roodborstje met het vuur, is gelijklopend als Thor met zijn hamer in de smidse.
Het verhaal van de trouw van Cock Robin en Jenny Wren
Het sprookjesachtige verhaal van de trouw van Cock Robin en Jenny Wren neemt ons mee naar een wereld vol natuur, liefde en verbondenheid. Cock Robin, de charmante roodborst, en Jenny Wren, de gracieuze winterkoning, besloten hun liefde te bezegelen in een bijzondere ceremonie. De hele dierenwereld werd uitgenodigd om dit vreugdevolle moment bij te wonen. Van de trotse merel die als ceremoniemeester diende, tot de nachtegaal die een prachtig lied zong voor het koppel: elk dier droeg zijn steentje bij om deze dag onvergetelijk te maken. Met bloeiende bloemen, zacht fluitende vogels en een stralende zon was het een perfecte dag waarop liefde en harmonie centraal stonden.
In het verleden ging men er vanuit dat het roodborstje en het winterkoninkje eigenlijk één en eenzelfde vogeltje waren, waarbij het koninkje het vrouwtje was en de roodborst het mannetje.
Geografisch
Verenigde Staten
In Amerika wordt de roodborstlijster aangeduid met de roepnaam Robin en niet het roodborstje. Een aantal verhalen zijn duidelijk overgenomen vanuit de Europese folklore, waardoor het niet altijd transparant is welke vogel er nu bedoeld wordt. Dit neemt niet weg dat de symboliek bij beide vogels quasi identiek is.
Europa
een roodborstlijster, de Amerikaanse Robin
Verenigd Koninkrijk
In Engeland was het in de Victoriaanse periode de traditie om de postbezorgers te tonen op de kerstkaarten. Zij droegen toen een fel rood uniform, dat zeker in een winters landschap mooi opviel. Later werd de postbode vervangen, maar het rode accent van het uniform werd vervangen door een rood vogeltje. Toen de rode klederdracht van de postbeambten nog rood was werden ze gemakkelijkshalve 'Robins' genoemd, een verwijzing die ook later bij de groene uniformen nog is blijven bestaan.
De symboliek van het roodborstje, als zijnde een boodschapper, loopt hier ook parallel. Er is dus niet alleen een gelijkenis door de kleur van het uniform, maar ook met de taken die moeten verricht worden. Laat het dan tijdens kerst vooral brieven en kaartjes zijn van verre geliefden, berichten die ons zeer emotioneel raken en het beeld van beide is compleet.
In de Suffolk-folklore, velen van bij elkaar geschreven rond 1893, komen we verschillende verhalen en wijsheden over het roodborstje tegen.
Zo ging de gevleugelde waarschuwing 'You must not take robin’s eggs; if you do you will get your legs broken ’ in die periode al heel vaak rond. Er kwam zodoende een zeker taboe te liggen op het stelen van de eieren van een roodborstje. Laat het nu zo zijn dat deze kwaadaardige voorspelling werd rond gebazuind door de Victoriaanse jongeren, kwajongens met aanzien, en laat het dan ook net deze jongeren zijn die maar al te graag de eieren zelf gingen stelen. Ze behielden de gestolen eitjes graag voor zichzelf, zodat ze hun mooie aanwinsten konden tentoonstellen.
In Suffolk gaat ook het verhaal rond, dat als je al dan niet bewust een roodborstje dood, je zal achtervolgt worden met rampspoed. Zo was er een jonge schooljongen die, met de beste wil en goede intenties, een gewond roodborstje in zijn handen hield. Ondanks zijn goede zorgen en warmte stierf het diertje verscholen tussen zijn handpalmen. Vervolgens begonnen zijn handen steeds hevig te trillen, zelfs zo hard dat hij niet meer kon schrijven en zijn schoolresultaten enorm achteruit gingen. Het enige wat de jongen telkens herhaalde was dat het begonnen was op de dag dat het roodborstje in zijn handen stierf.
In Devonshire werd het roodborstje vroeger Rob-Urdick genoemd en verwijzing naar de vroegere naam Robin-Rudock. Het waren de Victorianen alweer die het roodborstje met de eerdere naam 'Redbreast' begonnen te benoemen met de eerder antropomorfe aanspreking Robin.
Toch wordt ook hier het roodborstje niet alleen maar met liefde en voorspoed aanschouwd. Een kerstkaartje met de beeltenis van een roodborstje op de schouw zou al voldoende zijn om leed over zich heen te roepen.
Ook in Devon werd het doden van zowel een roodborst als een winterkoninkje als een slecht voorteken aanzien. Een bekend rijmpje had deze voorspelling.
Kill a robin or a wren,
never prosper,
boy or man
In Essex vinden we dan weer een iets langere variatie op dit rijmpje.
The robin and the redbreast
if you take out the nest
you'll never thrive again
In het graafschap Rutland is de relatie en de verering van een roodborstje enigszins anders, van hieruit komt ook het verhaal dat wanneer een roodborstje het huis binnenkomt, de dood weldra nadert.
Een Ierse legende vertelt het verhaal hoe het roodborstje de vogel was die het vuur uit de andere wereld meebracht. Eerst was het het winterkoninkje die zich door de kleine toegang wurmde en een beetje vuur meebracht. Maar tijdens de terugtocht werd het kleine vogeltje al snel veel te moe en werd het vuur te warm, waardoor het winterkoninkje het vuur moest doorgeven aan het roodborstje. Maar ook tijdens deze vlucht raakte het roodborstje hard verbrand aan zijn borst en zat er niets anders op dan het vuur nogmaals door te geven. Deze maal was het de leeuwerik die mocht overnemen, en er als laatste in slaagde het vuur aan de mensen te overhandigen.
Maar het was wel het roodborstje dat door zijn rood gegloeide borst nog altijd herinnerd wordt aan zijn harde werk.
Religie
Christendom
Er wordt gezegd dat er al een roodborstje aan de kerststal bij de geboorte van Jezus aanwezig was, waarbij het door zijn gefladder het vuur goed aangewakkerd bleef. Het vogeltje, steeds naarstig aan het werk, was zich er niet van bewust dat zijn borst ook roodgloeiend werd. Als teken van dankbaarheid is deze steeds rood gebleven, als symbool van inzet en heiligheid
Een andere legende gaat over hoe een roodborstje eigenlijk in eerste instantie een gewoon klein bruin vogeltje was, ééntje van het type zoals er al zoveel bestaan. Toen Jezus reeds aan kruis hing vast gemaakt door de spijkers en met een doornenkroon op zijn hoofd, was het dit vogeltje dat het leed wou verzachten. Stukje per stukje trok het de doornen uit zijn hoofd en ook de spijkers werden verwijderd. Echter tijdens deze daad raakt het bruine vogeltje bespat met het bloed van de Messias. Als teken van moed en mededogen is deze bloedvlek vanaf dat moment onlosmakelijk verbonden met dit anders gewoon klein bruin vogeltje.
Ook in het Christendom zien we kenmerken als zijnde een vogel die zich tussen twee werelden kan bewegen. Zo zou dit vogeltje water uit de bron halen om de zondaars in het vagevuur toch even medelijden te tonen en hun dorst te lessen.
Symboliek
Het roodborstje staat bekend als de vriend van de tuinman, vooral wanneer er gespit wordt, of wanneer de compost wordt opengewerkt, is het steeds in de buurt. Omwille van zijn grote honger is dit vogeltje steeds te vinden waar er grond verzet wordt en er makkelijke prooien te rapen vallen. Of het nu een tuinier, een mol of een everzwijn is die de grond open woelt maakt niet veel uit. Vrienden zijn er overal.
Roodborstjes blijken te kunnen bewegen tussen wat we de twee werelden noemen, namelijk diegene waar we op leven en diegene van de onderwereld. Hierdoor zijn ze in staat om boodschappen over te brengen van onze dierbare overledenen. Ook wordt het roodborstje aanzien als een liminaal wezen tussen de hemel en de aarde, en dan komen we weer op de functie van overbrenger van boodschappen van onze geliefden.
- vriend van de tuinman
- geluk
- wedergeboorte
- boodschapper van overledenen
- heilige bescherming
In het overgrootte deel van de verhalen, komt het er steeds op neer, dat het kwetsen, doden en zelfs vernielen van het nest van een roodborstje, niets dan ongeluk en rampspoed met zich zal meebrengen.
De symboliek van de wedergeboorte ligt hem vooral in het feit dat een eerder somber vogeltje toch zijn aanwezigheid met een prachtig liedje kenbaar maakt. In seizoenen waarin de andere vogels nog moeten ontwaken, is het het roodborstje dat het einde van de winter aankondigt en de lente met een warme gloed verwelkomt.
Het roodborstje staat ook gekend als de beschermer tegen stormen en blikseminslagen.
Fantasie en magie
Dood
De legende gaat dat roodborstjes wanneer ze een overleden persoon treffen, deze direct beginnen te bedekken met mos en takken. We zien hier wel alweer de ijver van een roodborstje wanneer ze maar kunnen wroeten, graven en bedekken, dit gecombineerd met de dichte band van het vogeltje met onze overledenen, geeft dit verhaal wel enige betekenis. Zo worden roodborstjes ook wel gesignaleerd rondom rouwenden wanneer ze verzamelen rondom het graf bij de ten aarde lating. Het zou kunnen dat dit vogeltje de familieleden komt troosten bij hun verdriet, maar evengoed wordt het aangetrokken door de hoop aarde die weldra wordt open geschept. Algemeen wordt aangenomen, tot zelfs in deze huidige rationele tijden dat roodborstjes de boodschappers zijn van onze overleden geliefden.
In Wales gelooft men dat het stelen van de eieren, een straf door heksen of zelfs de duivel kan opleveren. Wij een roodborstje mishandelt werd door de duivel zo vervloekt dat de hand die de daad uitvoerde niet meer zou stoppen met trillen.
Een andere voorspelling gaat dat wanneer een roodborstje jouw huis binnen komt, en dat in een andere maand dan november, er weldra iemand zal overlijden in dit huis. Hetzelfde wordt gezegd wanneer een roodborstje op de ruit tikt, of tijdens een misdienst een kerk binnenvliegt. Dan zal er binnen beperkte tijd één van de parochianen komen te sterven.
Op sommige plaatsen zoals Buckinghamshire werd het aanhoren van het liedje van een roodborst al als een slecht voorteken aanzien. Zeker als je al een invalide of zorgbehoevend persoon bent is het horen van zijn liedje, niet zonder effect.
Het sprookje: Babes in the Wood
Babes in the Wood is een ontroerend en soms tragisch sprookje dat al generaties lang wordt doorverteld. Het verhaal gaat over twee jonge kinderen, een broer en een zus, die na de dood van hun ouders in de zorg worden geplaatst van hun hebzuchtige oom. Deze oom, enkel uit op hun erfenis, besluit de kinderen te laten verdwijnen door hen het bos in te sturen met twee huurlingen. Hoewel een van de mannen berouw krijgt en weigert hen kwaad te doen, worden de kinderen uiteindelijk alleen achtergelaten in het donkere bos. Verdwaald en zonder hulp, vinden ze samen hun einde, omringd door de natuur. Na hun dood werden de lichamen door een roodborstje met mos bedekt.
Weer
In Engeland zouden roodborstjes storm en onweer voorspellen, zou zal een zingende roodborst in de heg in het Oosten van Engeland slecht weer doen verwachten, terwijl mocht ze zingen op het dak van het schuur dan is er mooi weer op komst. Ook in Noor-Umbrie betekent een zingende roodborst hoog in de boom een mooie zonnige dag. Algemeen kan je dus stellen hoe hoger de zanger, hoe hoger de temperaturen. Of we kunnen ook stellen dat hoe verder hij zingt hoe beter het weer, want in Schotland gelooft men dat een roodborst die vaak rond de mensen huppelt een strenge winter voorspelt.
In Ierland was het ook eerder een sneeuwstorm en vorst die de roodborst met zich meebrengt. In deze verhalen zien we dan weer zijn symboliek als beschermer tegen stormen.
Eten
Het stelen van de eieren uit het nest van een roodborstje, zou ervoor zorgen dat alle melk in de buurt zou verkleuren. Het stelen van een nest voorspelt dan weer dat al het servies zal breken.
Kunst
Literatuur
Gedichten
'Wo killed Cock Robin'
Dit is een volksliedje, een gedicht of nog beter gesteld een rijmpje, zodat men de liefde voor de gekende Robin Hood goed kon onthouden.
Who killed Cock Robin? I, said the Sparrow, with my bow and arrow, I killed Cock Robin.
Who saw him die? I, said the Fly, with my little teeny eye, I saw him die
Who caught his blood? I, said the Duck, It was just my luck, I caught his blood.
Who'll make the shroud? I, said the Beetle, With my thread and needle, I'll make the shroud.
Who'll dig his grave? I, said the Owl, With my pick and trowel, I'll dig his grave.
Who'll be the parson? I, said the Rook, With my little book, I'll be the parson.
Who'll be the clerk? I, said the Lark, if it's not in the dark, I'll be the clerk.
Who'll carry the link? I, said the Linnet, I'll fetch it in a minute, I'll carry the link.
Who'll be chief mourner? I, said the Dove, I mourn for my love, I'll be chief mourner.
Who'll carry the coffin? I, said the Kite, If it's not through the night, I'll carry the coffin.
Who'll bear the pall? I, said the Crow, With the cock and the bow, I’ll bear the pall.
Who'll sing a psalm? I, said the Thrush, As she sat on a bush, I'll sing a psalm.
Who'll toll the bell? I, said the Bull, Because I can pull, I'll toll the bell.
All the birds of the airfell a-sighing and a-sobbing, when they heard the bell toll for poor Cock Robin.
T.E. Lawrence
Van de schrijver, archeoloog en militair Thomas Edward Lawrence, ook wel Lawrence of Arabia wordt geloofd dat een roodborstje enkele malen aan zijn raam kwam tikken, alvorens hij enkele dagen later stierf.
Films
Batman
In de Batman-reeksen verricht hij vaak zijn heldendaden in het gezelschap van zijn trouwe helper Robin. Zijn groen pak en drang naar gerichtigheid geven aan dat hij geïnspireerd is op Robin Hood en niet op het vogeltje.