Geschiedenis

Symboliek

Hoe de wolf aan zijn slechte imago komt

Het is 2015. Een eenzame wolf steekt de Nederlands-Duitse grens over. Voor het eerst in honderdvijftig jaar zijn er weer wolven in ons land. Dat leidt tot felle discussies. Is er hier wel plaats voor zo’n groot roofdier? De wolf heeft in de loop van de tijd een slecht imago gekregen. Maar waar komt dat vandaan?

In 2024 was het volop in het nieuws: Op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug vonden incidenten plaats tussen wolven en mensen. Er was een wolf die een hondje meesleurde en verwondde en er was een wolf die een kleuter omverliep. Dat leidde opnieuw tot felle discussies over het bestaan van wolven in Nederland. Een wolf was toch bang voor mensen en zou nooit iemand aanvallen?

Wolven zijn inderdaad van nature schuw, zegt Kor Goutbeek. Hij is bioloog en natuurjournalist. “Wolven zijn van nature schuchtere dieren die niet uit zichzelf naar mensen toe gaan. Alleen jonge dieren zien nog geen gevaar in mensen, omdat ze nog niet weten dat mensen gevaarlijk kunnen zijn. Tegelijkertijd zijn wolven ook hele slimme en sluwe dieren. Dat is een karaktertrek die we met vossen associëren, maar het geldt zeker ook voor wolven”. Wolven werden lange tijd gezien als boosaardige roofdieren die vee en kinderen opaten, maar dat was niet altijd het heersende beeld van het dier.

Van nobel naar heidens De mens en de wolf leefden al sinds de tijd van de jager-verzamelaars samen. Wolven waren een bedreiging voor mensen en hun vee, maar tegelijkertijd hadden mensen ook respect voor het dier. De wolf werd geassocieerd met eigenschappen als kracht, moed en uithoudingsvermogen. Germaanse leiders droegen soms wolvenvachten om die eigenschappen zelf uit te stralen. Ook voor de Romeinen had de wolf een belangrijke symbolische betekenis. In één van de mythes over het ontstaan van Rome speelt een wolvin een belangrijke rol. Die wolvin zou de tweeling Romulus en Remus, de stichters van Rome, hebben gezoogd en beschermd toen zij werden achtergelaten door hun vader.

In de Middeleeuwen veranderde de manier waarop mensen naar wolven keken. Dat had te maken met de katholieke kerk. Kor Goutbeek vertelt dat sommige dieren binnen de katholieke kerk als heidens werden gezien. Die dieren hadden een connectie met de hel en de duivel. Dat gold voor de wolf, maar ook voor de kraai. Wolven en kraaien werden vaak samen gezien bij karkassen waardoor mensen dachten dat er een verband moest zijn. En dat betekende dat deze dieren mochten worden opgejaagd en gedood. Zij waren symbolen van het kwaad.

Tussen het jaar 1000 en 1250 groeide de bevolking. Er was meer voedsel nodig om al die mensen van eten te voorzien en daarom moest er meer landbouwgrond komen. Die landbouwgrond werd gewonnen door bos te kappen, waardoor het leefgebied van de wolf kleiner werd. De wolf hield zo steeds minder ruimte over en wolf en mensen kwamen vaker met elkaar in aanraking. Dat liep niet altijd goed af.

Sprookjes In die periode werden er ook verhalen geschreven die het slechte imago van de wolf versterkten. Het eerste Nederlandse voorbeeld van het sprookje Roodkapje komt uit de elfde eeuw en is geschreven door de geestelijke Egbert van Luik. Een jong meisje had na haar doop een rode mantel gekregen. Die mantel zou haar moeten beschermen tegen aanvallen van wolven. En zo werd het sprookje van Roodkapje geboren.

Nu kennen wij het sprookje niet van Egbert van Luik, maar vooral van de gebroeders Grimm. Toch moeten we de wolf in dit verhaal niet letterlijk als wolf zien. Sprookjes bevatten vaak een moraal of levensles, waarbij personages soms symbool staan voor iets anders. De wolf in Roodkapje staat symbool voor een man met kwade bedoelingen. De les is dan ook dat kinderen, en vooral meisjes, moeten oppassen voor mannen die hen iets willen aandoen. De wolf is in meerdere sprookjes de slechterik, zoals in De wolf en de zeven geitjes.

Uitgeroeid en teruggebracht De angst voor wolven kwam niet alleen uit sprookjes, voor plattelandsbewoners waren wolven echt gevaarlijk. Goutbeek: “Mensen op het platteland hadden veel met wolven te maken. De wolf doodde vee en soms ook mensen.” Uiteindelijk verdween de wolf in de negentiende eeuw uit Nederland. Dat kwam vooral doordat er intensief op ze werd gejaagd. Mensen kregen zelfs extra geld van de lokale overheid als zij een wolf doodden. Dat gebeurde ook bij het doden van ander wild, maar voor wolven kregen jagers wat extra’s omdat de dieren zo gevaarlijk waren. In 1869 werd de laatste wolf in Nederland gedood bij Schinveld in Limburg. Het dier stierf zelfs in grote delen van Europa uit.

Het zou nog zo’n honderd jaar duren voor de wolf een beschermde status kreeg. Dat kwam door een nieuwe visie op de menselijke omgang met de natuur. De wolf veranderde van een bloeddorstig roofdier dat uitgeroeid hoorde te worden, in een kwetsbare diersoort die bescherming verdiende. In 1979 werd het verdrag van Bern gesloten, waarin Europese landen afspraken hun flora en fauna in stand te houden en bedreigde diersoorten te beschermen. Sindsdien geldt de wolf als ‘strikt beschermde’ diersoort en mogen ze niet worden gevangen of gedood. Daardoor konden wolven zich weer door heel Europa verspreiden.

De wolf heeft dus zijn comeback gemaakt in ons land. Maar hoe zal de toekomst er voor wolven in Nederland uitzien? Kor Goutbeek denkt dat de wolf niet meer weggaat. Hij ziet dat er nog steeds wolven bij komen in Nederland doordat er pups geboren worden. Dat laat zien dat de wolf zich hier thuis voelt. Hij zal hier uit zichzelf niet meer vertrekken.

Geografisch

Kunst

Literatuur

Films en televisie

Fantasie en Magie

Meer info:

Te bezoeken

Vlaanderen