Solitaire Bijen
Geschiedenis
2019
In dit jaar wordt er na 25 jaar nog eens de stand omtrent de wilde bijen gepubliceerd in de Rode Lijst. Hieruit blijkt dat meer dan de helft van de bijensoorten bedreigd is.
- 33 % in bepaalde mate bedreigd
- 12 % verdwenen uit onze regio
- 7% bijna bedreigd
Rode Lijst
Rond 1995 werd er een grondige evaluatie van de bijen gedaan, en was er een sterke achteruitgang merkbaar. Vooral bij de dieren met een bijzondere levenswijze zoals solitaire bijen en hommels was het opmerkelijk en dan voornamelijk bij de soorten met een lange tong en diegene die veelal zomeractief zijn.
Landbouw
- afname bloemrijke graslanden
- achteruitgang klaverachtigen
Lichaamsbouw
Scopa
Verschillende soorten solitaire bijen hebben plekken op hun lichaam waar een scopa ontwikkeld is, dit is een dichte beharing waarmee ze pollen stuifmeel makkelijk mee kunnen verzamelen en vervoeren. Meestal bevindt deze scopa zich aan de achterpoten, maar dit kan ook bijvoorbeeld aan het achterlijf, zoals bij de buikschuivers, zijn.
Voortplanting
Koekoeksbijen
Bij bijen bestaan er ook broedparasieten, deze leggen hun eieren in het nest van anderen zodat ze geen energie moeten steken in verdere opvolging of verzorging, net zoals bij een koekoek. Hierbij sporen de vrouwtjes nestcellen op die nog bevoorraad moeten worden.Maar wanneer de moeder van het nest even weg is, leg de koekoeksbij haar eitje in de celwand. Als de echte moeder klaar is met de bevoorrading voor haar ei, verzegelt ze de cel. Wanneer de koekoekslarve uitkomt, eet deze het ei of de larve en de hele voedselvoorraad van het gastgezin op.
Nestplaats
Bijenhotel
- plaats een bijenhotel of bijenkast
- hang enkele blokken hout met gaten erin omhoog
- laat dode planten met holle stengels staan en behoud enkele dode bomen
- integreer rietmatten in uw tuin
- frees, spit of hak zo min mogelijk om ondergrondse nesten op te merken en te beschermen
Ondergronds
Het merendeel van alle solitaire bijen maakt nesten onder de grond. Dit kan overal zijn, van vlakke grond, een helling tot een steile wand, zolang de bodem maar droog is en door de zon wordt beschenen. Ook de grondsoort maakt weinig uit, maar hoe meer verscheidenheid, hoe meer soorten je kan aantrekken.
Voeding
Soorten
De honingbijen opzij gelaten telt onze streek om en bij de 275 soorten bijen. Wereldwijd zijn er meer dan 20 000 soorten geregistreerd, maar geschat wordt dat dit verscheidene malen hoger is.
Melittidae
Deze bijenfamilie bestaat uit een 187 soorten wereldwijd met als gedeeld kenmerk dat de vorm van de poten specifiek en bepalend is per soort. In Vlaanderen en Nederland kennen we 4 soorten dikpootbijen, 2 soorten slobkousbijen en slechts 1 soort pluimvoetbijen.
Leefwijze
- bestuiving gewassen
Tuinontwerp
Bij bijen heb je echte specialisten die in zeer specifieke biotopen leven, echter komt de meerderheid van de bijen in grasland voor. Maar hierbij gaat het dan wel over een kruidenrijk grasland, en dan gaat het voornamelijk over een kalkrijk grasland. Andere graslanden, zoals een zuur grasland of een hooiland, hebben ook zeker hun nut maar mogen dan niet teveel gemaaid of begraasd worden.
Plantensoorten
Bij het bepalen van de juiste hoeveelheid nectar of stuifmeel per plant is het belangrijk om in het achterhoofd te onthouden voor hoelang en hoeveel per oppervlakte die plant of bloem produceert. Zo zal een tulp bijvoorbeeld een hoog nectarpercentage hebben, maar draagt het koolzaad veel meer bloemen en is de productie per vierkante meter veel hoger. Varieer dus steeds in tijd, bloemsoort en zo verder om alle bijensoorten te kunnen verder helpen.
Bolgewassen
Bijna alle voorjaarsbollen bieden veel stuifmeel, maar voorzie enkel en alleen enkelvoudige bloemen, koop dus niet de dubbele variëteiten.
Bomen
Struiken
- vuilboom (langdurige nectarproductie)
- meidoorn(vnl. stuifmeel,ook nectar)
- wilde liguster
- kornoelje
- sleedoorn
- bessen
- struikheide
- dopheide
- braam
- framboos
- klimop
- brem
Vaste planten
- klaver
- wilde marjolein
- herfstaster
- koninginnenkruid
- beemdkroon
- centaurie
Een-tweejarige planten
- paardenbloem
- koolzaad
- mosterd
- raapzaad
- bernagie
- phacelia
- korenbloem
Bedreiging
Wanneer we de hommels er bijtellen zijn er een 403 bijensoorten in ons land en daarvan is meer dan de helft in een bepaalde of sterke wijze bedreigd. Door hun zeer belangrijke rol bij de bestuiving van voedselgewassen zal het verdwijnen van de bij niet alleen een biodiversiteitscrisis betekenen, maar ook onze voedselvoorziening die in gedrang komt.
- habitatverlies
- verdwijnen van nestplaats
- monotone landschap
habitatverlies
Vele solitaire bijen zijn soortspecifiek en zodoende kieskeurig in hun voeding. Dit betekent dus dat wanneer het niet goed gaat met deze plantensoort het dus ook in de verkeerde richting gaat met de bijensoort.
Bij de beemdkroon krijgen we bezoek van de knautiabij, die volledig afhankelijk is van deze plantensoort. Plaatsen waar deze plant nog veelvuldig aanwezig is, worden steeds schaarser, waardoor ook de bij steeds zeldzamer wordt.
Er zijn vele risico's verbonden aan deze specifieke manier van voeding, maar ook bij de generalisten zien we een achteruitgang.
De achteruitgang van de bijen is dus ook terug te brengen bij het algemeen verminderen van het voedselaanbod en het slinken van de biodiversiteit.
Enerzijds zien we een vergrijzing (beton), maar ook een opkomst van de gazontuintjes ( groene woestijn).
- groene woestijn
- vergrijzing
- uitheemse soorten
Verdwijnen van de nestplaatsen
Door de voortdurende bouwdrang krijgen we een vergrijzing onder de vorm van beton en bakstenen in onze beperkte groene ruimten. Dat wat nog overblijft wordt dan vaak weer er kort en proper gehouden waardoor het voornamelijk gazonnetjes zijn die één grote groene woestijn vormen. De overblijvende bloemetjes zijn dan vaak van uitheemse origine, en vormen geen meerwaarde voor onze bijen.
Behalve de noodzakelijke voeding zien we dus ook het verdwijnen van de nestplaatsen. Vaak zie je dan mensen overal een bijenhotel ophangen, en dat is goed bedoeld, maar ook niet meer dan dat. Ze bieden weinig meerwaarde voor de grote hoeveelheid solitaire bijen, aangezien 70% van alle soorten onder de grond gaan nestelen.
Monotone landschap
Zeker de laatste eeuw zien we een landschap waarbij er veel minder variatie is. Misschien lijkt het niet zo in eerste instantie, want als je buiten kijkt zien we vaak een lappendeken van elementen, maar eigenlijk dragen deze vooral bij aan de verarming van de diversiteit. Er is vooral een gebrek aan rotatieteelten in de landbouw, het grootste deel van de akkers wordt bezaaid met grassen en granen. Het monotone wordt bepaald door het gebruik van monocultuur.
Landschap
Maar evengoed ligt de oplossing soms in kleine aanpassingen : een grote boomgaard die zeer kort veel bloesems geeft kan toch voor langere tijd van belang zijn voor bijen, door bijvoorbeeld de madeliefjes en paardebloemen ook een kans te geven. Het is noodzakelijk om zo lang mogelijk bloemen te voorzien binnen een bepaald landschap, en iedere schakel in deze tijdslijn zo goed mogelijk te beschermen.
Parasieten
De varroamijt is een zeer gekende parasiet onder de honingbijen, maar wilde bijen hebben veel minder te lijden van deze. De parasiet is erg afhankelijk van de overlevingsmogelijkheden van zijn gastheer, en zodoende is een parasiet niet de hoofdverantwoordelijk bij het uitsterven van een soort.
Pesticiden
Zeker de laatste raakt de impact van pesticiden en dan zeker de neonicotinoïden meer en meer gekend. Deze breed werkende insecticiden bestrijden niet alleen wat te vaak plaaginsecten genoemd worden, maar ook de eerder nuttige insecten die bijvoorbeeld de teelt bezoeken en bestuiven. Deze producten verstoren de zenuwimpulsen en zijn vaak dodelijk. Particulier gebruik is tegenwoordig verboden, maar toch is de invloed van landbouw en sierteelt nog niet te minimaliseren.
De kennis van de nadelige invloed van pesticiden op onze insecten is vaak onderhevig aan het lobbywerk vanuit landbouworganisaties. Er zijn inderdaad al veel verbeteringen lopende, maar de grote ommekeer duurt te lang en komt waarschijnlijk te laat voor veel van onze soorten wilde bijen. Tevens is er een zekere Greenwashing, waarbij landbouwers dan wel bloemenstroken voorzien, tot zelfs bijenhotels installeren om daarmee de publieke opinie minder gekant te krijgen tegen het gebruik van insecticiden.
Bescherming
- habitatbescherming
- variatie en diversiteit
- gefaseerd maaien